Ko te tono pārongo

Read Engish language version

Ko tā te Ture Pārongo Ōkawa 1982, he āwhina i ngā kirirau o Aotearoa, i te hunga noho pūmau, i te tangata kē i Aotearoa ki te whai wāhi ki ngā pārongo e pupuritia ana e ngā kāwanatanga me ngā tari kāwanatanga. He huarahi tēnei hei whakatairanga i te noho tuwhera me te kōataatatanga, hei tautoko i te whai wāhitanga a te iwi tūmatanui ki te kāwanatanga.

• Ngā urupare ki ngā tono i raro i te Ture Mōhiohio Ōkawa

Kei te whakaaroaro koe ki te tuku tono OIA? – Pānuitia tenei i te tuatahi

Tukuna tō tono ki te tangata tika, wāhi tika rānei

Me hāngai tō tuku i tō tono ki te tari, kaunihera, Minita, tētahi atu hinonga kāwanatanga rānei e whakapono ana koe kei reira ngā mōhiohio ake e hiahia ana koe, koinā pea te wāhi rānei e tino pātata ana ki te take e tonoa ana e koe.  Ki te tukuna tō tono ki te wāhi hē, ki tangata kē rānei kātahi ka tino roa atu te wā, i te mea me whakawhiti ōkawa ki te wāhi tika, tangata tika rānei.  Atu ki te tekau rā te roa mō te whakatau i ngā whakawhititanga, ā, kāore e taea tō tono te whakahaere tonu kia tutuki rā anō te whakawhiti.

Hei rapu i te wāhi tika, tangata tika rānei mō te tuku atu i tō tono, ka taea e koe te rapu tuihono te take e tonoa ana e koe, te rapu rānei i te Rārangi Whakapā mō Te Ture Mōhiohio Ōkawa a Te Tāhu o te Ture.  Mēnā kei te mōhio koe ki te whakahaere e hiahia ana koe, ka taea e koe te tiki atu ā rātau mōhiohio whakapā mai i tā rātau paetukutuku.   

Kei konei tētahi rārangi whānui o ngā wāhitau īmēra mō ngā tari kāwanatanga, ngā Minita, ngā Kaunihera, ngā Poari Hauora ā-Rohe me Ngā Hinonga Kāwanatanga:   https://www.govt.nz/organisations/mail-merge/ 

Kei te paetukutuku a te Whare Pāremata ngā taipitopito whakapā mō ngā Minita o te Rūnanga Kāwanatanga: https://www.beehive.govt.nz/ministers.

Mēnā kei te hiahia koe ki te tono i ngā tatauranga, ngā huingararaunga rānei mai i ngā tari kāwanatanga, ā, ki ōu whakaaro ka whai hua te iwi whānui i ērā, me tuku pea tō tono mā data.govt.nz https://data.govt.nz/request-data/), ina ka whakaputaina te urupare a te tari ki taua paetukutuku:  https://data.govt.nz

Mō te tono mōhiohio e puritia ana e te kāwanatanga mōu ake, mō tētahi atu tangata rānei, tukuna tō tono mā te utauta AboutMe ki te paetukutuku a Te Mana Mātāpono Matatapu: https://www.privacy.org.nz/further-resources/aboutme-request-my-info-tool/

Kei te wātea tūmatanui tonu pea ngā mōhiohio e hiahia ana koe

Ka kitea e koe ngā mōhiohio kua tukuna kētia te rapu, me ngā tono OIA kua tutuki ki ngā paetukutuku a te nuinga o ngā whakahaere. E tukuna haerehia ana e ngā Minita Kāwanatanga ngā tuhinga rūnanga kāwanatanga ki ngā paetukutuku a ngā tari kei raro i a rātau.   Ka hiahia pea koe ki te tirotiro i ngā hono i raro, i te mea kei te wātea pea ngā mōhiohio e hiahia ana koe ki te iwi whānui.

• Ko ngā pārongo ōkawa o nā tata nei kua tukuna noatia ki te pae ipurangi o Te Tari Taiwhenua
• Ngā urupare ki ngā tono i raro i te Ture Mōhiohio Ōkawa
• Ngā Kaupapahere, Ngā Pūrongo ā-Tau me ētahi atu Mōhiohio Ōkawa e whakaputaina ana ki tā mātau paetukutuku
• He pārongo ka tukuna i ia tau ki ngā kōmiti whiriwhiri o te Pāremata
• Ko te whaiaronga Raraunga Tuwhera (he pātengi raraunga o ngā kohinga raraunga me ngā pārongo tauanga)

Ka pēhea te tuku tono

Me whai whakaaro ki te tirotiro i te aratohu a Te Kaitiaki Mana Tangata mō ngā kaitono, Te tono pārongo ōkawa,te amuamu rānei mō ngā tono pārongo ōkawa (PDF, 73K), ki te aratohu rānei a Te Komihana o ngā Tari Kāwanatanga e whakamārama ana me pēhea te whakahoki a ngā tari ki ngā kaitono. Ka āta whakamāramatia e tēnei aratohu ngā taipitopito o tēnei tukanga.

Hei āwhina i a mātau ki te rapu i ngā pārongo e kimi ana koe, me whāiti tonu te tautuhi mai i te pukapuka, i te momo pārongo, i te wātaka rānei e pīrangitia ana  Mehemea kāore mātau i te mārama he aha te pārongo e kimi ana koe, ka whakapā atu pea mātau ki a  koe ki te pātai i mua i te tīmatanga o ngā mahi kohikohi pārongo, nō reira, kia maumahara ki te tuku mai i tō ingoa me tētahi wāhi noho hei whakapā (ā-ī-mēra rānei, ā-pōhi rānei).

Ka pēhea te roa o te whakautu tono?

Ka tuku whakautu mātau ki tō tono i te poto o te wā ka taea, ā, e kore e roa atu i te 20 rā mahi i muri i te tae mai ki a mātau. Me he tino nui tō tono, mehemea rānei me kōrero mātau ki ētahi atu, ka whakaroaina pea te wā mō te whakautu ki raro I te wāhanga 14 o te Ture Pārongo Ōkawa. Ki te pēnei, ka whakapā atu mātau ki a koe ki te whakamōhio mō āwhea ka tae atu tā mātau whakatau.

Me he nui te whai tikanga mai o te iwi tūmatanui ki te kaupapa e tono ana koe, tērā ētahi wā ka whakautua tō tono mā te whakaputa whānui i te pārongo ki te ipurangi. Ki te pēnei mātau, ka whakamōhio atu mātau āwhea, ko whea hoki ka whakaputahia ngā pārongo.

Ka taea te tirotiro ngā raraunga mō te nui o ngā tono ka tae mai ki a mātau i ia tau me te wātaka mō ā mātau whakautu i ngā tatauranga ā-tau ka tāia e Te Komihana mō ngā Tari Kāwanatanga.

He utu mō te tono?

I te nuinga o te wā, kāore he utu mō ngā whakautu a Te Tari Taiwhenua ki te tono pārongo ōkawa. Heoi anō, me he nui te utu ki Te Tari ki te tuku i ngā pārongo, ka tonoa pea koe ki te utu mai i tētahi wāhanga, i te katoa rānei, o ngā utu mō te tono. Ki te pēnei, ka whakamōhiotia koe ki te utu, ki tētahi whakatau tata rānei, ā, ka āhei koe ki te whiriwhiri mehemea ka haere tonu te tono. Ina ka taea, ka āwhina mātau i a koe ki te whakawhāiti i te tono kia kore he utu.

Ka tukuna mai ngā pārongo katoa?

Tērā ētahi wā kāore e whakaaetia he tono, ka tātāwhitia rānei he pārongo, mehemea kei te whai take mātau ki te kore e tuku pārongo ki raro i ngā tikanga o te Ture Pārongo Ōkawa, hei tauira, ko te tiaki i te noho matatapu o te tangata, ko te noho tuwhera rānei o ngā pārongo. Ki te pēneitia tō tono, ka whakamōhio atu mātau i te take o te whakataunga. Mō te roanga atu o ngā pārongo mō te korenga e whakaaetia ai he tono, me tirotiro ki ngā wāhanga 6, 7,  9 me te 18 o Te Ture Pārongo Ōkawa.

He amuamu

Mehemea ki ō whakaaro kāore i tōtika te whai a te Tari i ngā tikanga o te Ture Pārongo Ōkawa, kāore rānei i te tau ki a koe tā mātau tikanga whakautu i tō tono mō take kē atu, ka taea e koe:

• Te whakapā mai me te whakamōhio mai kia wawe ai tā mātau whakamātautau i te take

Te tuku amuamu ki te tari o Te Kaitiaki Mana Tangata. Ka whakatau te Kaitiaki Mana Tangata mehemea ka whakatewhatewha ia, ka arotake i tā mātau i whakatau ai, ka tuku mai he tūtohunga ki a mātau.